Trong canh tác lúa hiện nay, việc thực hiện thâm canh tăng cường lên đến 3 vụ mỗi năm đã tạo ra tình trạng đất liên tục không được nghỉ ngơi, gây ra vấn đề lớn về xử lý rơm rạ. Do rơm rạ không kịp phân hủy, đặc biệt là trong điều kiện ngập nước, đã dẫn đến sinh ra các axit hữu cơ và khí độc như CH₄, H₂S, tác động tiêu cực đến  rễ lúa. Hiện tượng thối rễ kéo dài làm cho cây lúa không thể hấp thụ đủ chất dinh dưỡng để nuôi cây dẫn đến cây lúa bị suy yếu, biểu hiện qua lá lúa có màu vàng do thiếu (N), khả năng đâm chồi kém và lùn.

NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN LÚA NGỘ ĐỘC HỮU CƠ

Sau khi thu hoạch lúa, người nông dân ngay lập tức tiến hành cày đất và gieo cấy lúa cho mùa vụ tiếp theo. Tuy nhiên, tình trạng rơm rạ và tàn dư hữu cơ chưa kịp phân hủy trở thành mối lo ngại. Thường xuyên sản xuất trên cùng một thửa ruộng khiến rơm rạ của vụ trước bị chôn sâu trong đất mà không phân hủy được. Điều này dẫn đến giải phóng các chất độc hại ảnh hưởng đến cây lúa trong mùa vụ tiếp theo.

Ngoài ra còn một số nguyên nhân khác dẫn đến tình trạng ngộ độc hữu cơ trên cây lúa:

Thiếu oxi trong đất gây ra tình trạng yếm khí, làm ức chế quá trình hô hấp của rễ lúa. 

Ruộng chua, ít bón vôi hoặc do sử dụng phân NPK không cân đối, đặc biệt là việc bón đạm quá mức, sẽ tạo ra môi trường không thuận lợi cho sự phát triển của cây lúa. Đối với những khu vực ruộng đất bị nhiễm phèn, hiện tượng ngộ độc hữu cơ diễn ra mạnh mẽ. Hiện tượng này cũng xuất hiện khi bón nhiều lượng phân hữu cơ chưa hoai mục, đất có tỷ lệ cơ giới nặng, đất không được thoát nước đúng cách, và đất chứa nhiều rơm rạ chưa phân hủy.

TRIỆU CHỨNG CỦA RUỘNG LÚA BỊ NGỘ ĐỘC HỮU CƠ

Hiện tượng này thường xuất hiện trong khoảng từ 15 đến 30 ngày sau khi lúa được sạ và cấy. Ban đầu khi phát sinh, lá lúa có dấu hiệu biến màu vàng đỏ, khô từ phần chóp lá và mở rộng xuống phía dưới, thân cây trở nên yếu ớt và lá có xu hướng dựng đứng. Khi bệnh nặng, số lượng lá màu vàng đỏ tăng lên, chiếm khoảng 1/3 tổng số lá. Cây lúa phát triển kém, thân cây nhỏ, cây còi cọc và số lượng nhánh ít.Khi nhổ cây lúa lên, quan sát thấy rễ chuyển sang màu trắng - vàng - đen. Rễ có mùi hôi tanh, không có sự xuất hiện của rễ trắng và rễ mới không phát triển. Mặc dù đã thực hiện việc bón phân, lá lúa vẫn không thể duy trì màu xanh tươi, cho thấy khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng của lúa đang giảm. Nếu không có giải pháp khắc phục có thể dẫn đến tình trạng lúa lụi dần và chết.

BIỆN PHÁP HẠN CHẾ VÀ KHẮC PHỤC NGỘ ĐỘC HỮU CƠ TRÊN LÚA

Sau khi thực hiện quá trình cày vùi gốc rạ trên ruộng, tốt nhất là để đất trống trong khoảng 3 tuần trước khi bắt đầu quá trình gieo sạ. Sau khi cày vùi và trải rơm rạ, hãy duy trì mức nước ngập trong khoảng 2 tuần, sau đó tháo nước và thay bằng nước mới để chuẩn bị cho quá trình gieo sạ.

Ngoài ra, trước khi thực hiện trục trạc, có thể xử lý đất bằng cách rải vôi 40 - 50 kg/1000m² để điều chỉnh độ chua và loại bỏ độc tố trong đất. 

Tạo rãnh thoát nước để đảm bảo quá trình thoát nước diễn ra nhanh chóng. Việc này giúp loại bỏ chất độc, duy trì độ ẩm của đất, tạo điều kiện cho không khí xâm nhập và giúp bay hơi chất độc tố. Thực hiện việc xả nước một cách hiệu quả không chỉ giúp loại bỏ độc tố mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của cây lúa.Thực hiện phương pháp tưới khô ướt xen kẽ tự nhiên trong quá trình chăm sóc đồng ruộng. Sau mỗi đợt phân bón, đặc biệt là tập trung vào giai đoạn 15 và 25 ngày sau sạ (NSS), rút cạn nước để 5 - 7 ngày khi xuất hiện nứt chân chim. Tiếp theo, cho nước vào ruộng cao khoảng 3-5 cm. Thủ tục này không chỉ cung cấp oxy cho đất mà còn hỗ trợ quá trình phát triển của hệ rễ, đòi hỏi việc lặp lại nhiều lần. Kỹ thuật rút nước này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phân nhánh của cây lúa, đồng thời khuyến khích bộ rễ phát triển mạnh, đâm sâu vào đất, từ đó nâng cao khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng và giảm nguy cơ đổ ngã.

Áp dụng phương châm bón lót sâu, thúc sớm, tập trung và cung cấp phân bón cân đối là cách hiệu quả để đảm bảo lúa phát triển mạnh mẽ từ giai đoạn đầu vụ. 

Trong trường hợp ruộng lúa bị ngộ độc hữu cơ, cần ngừng sử dụng phân đạm và NPK. Thay vào đó, cần tăng cường nước trong ruộng với mức 3-5cm, kết hợp với việc sục bùn giúp rễ thoáng khí. Sau 5-7 giờ  tháo nước ra khỏi ruộng, để khô 2-3 ngày, sau đó đưa nước trở lại nhằm loại bỏ độc tố tích tụ trong quá trình phân hủy rơm rạ.

Công ty TNHH Sustainable Development S.U.D - Phát triển bền vững